Een ommetjemettom door Amsterdam

Ommetje door het oude stadscentrum van Amsterdam

We beginnen ons Ommetje met Tom in het hart van Amsterdam, op het Rokin. Deze brede straat is de uitloper van de Dam en bestond ooit voor het grootste deel uit water. In de jaren dertig werd het gedempt. Waar nog water is, stappen nu toeristen op de rondvaartboten. Tom wijst ons direct op een element waar iedereen aan voorbijgaat: een standbeeld van Koningin Wilhelmina te paard. “Het is gemaakt door beeldhouwster Theresia van der Pant. Zij maakte altijd dierenfiguren en wilde de koningin daarom zo afbeelden. Opvallend is dat dit een van de weinige standbeelden is in Amsterdam. Van de koninklijke familie zijn er zelfs maar vier in de stad: we hebben Prins Hendrik, Koningin Emma, Koning Willem en hier dus Wilhelmina. Amsterdam is ook al niet beroemd vanwege grote paleizen. Eigenlijk is alleen het Paleis op de Dam nog over”, constateert Tom. “Bekend is dat Amsterdam gebouwd is op palen. Wil je een ezelsbruggetje om te onthouden op hoeveel palen het Paleis op de Dam is gebouwd? Het jaar heeft 365 dagen, dan gaat er een 1 voor en een 9 erachter: dus 13659 palen, minus 1, want die is eruit gehaald om te kijken of die niet aan het rotten was.”

Welke gracht komt eerst?

We gaan van het Rokin naar een van de oudste stukjes van Amsterdam, maar eerst deelt Tom een tip om de volgorde van de grachten te onthouden: “Het is Prinsengracht, Keizersgracht, Herengracht en tenslotte het Singel. Dat onthoud je met het zinnetje: ‘Pa koopt herenschoenen’. De Herengracht is de binnenste gracht en de duurste van Amsterdam. Hier resideerden de Heren van Amstel in de tijd van de VOC (Vereenigde Oostindische Compagnie, n.v.d.r.) in de Gouden Eeuw.”

Wij gaan de andere kant op, richting de Nes. Op de Nes is ook het Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond te vinden. Tom vertelt: “In dit kleine stukje waren wel twintig kloosters. In 1578 vond de Alteratie plaats, de naam voor de omwenteling in Amsterdam toen de katholieke gemeentebesturen werden afgezet en overgenomen werden door de protestanten. Alle katholieke instellingen werden publiek en kregen een andere functie. Nu is hier onder andere de Universiteit van Amsterdam gevestigd.” Destijds had Amsterdam zo’n 14.000 inwoners (ruim 800.000 vandaag). In een klein steegje stapt Tom even opzij. “Kijk, dit was ooit de ingang van een klooster. De straatnaam valt meteen op: ‘Gebed zonder end’. Die is erop geschilderd, omdat het bord altijd gestolen werd.”

Steentje bijdragen

Via de Sleutelbrug lopen we naar de Oudezijds Achterburgwal en steken dan door via de Oudemanhuispoort. “Hier vind je de boekverkopers”, wijst Tom aan. “Er zijn buitenbakken en binnenkasten. Al honderdtwintig jaar worden hier boeken verkocht.” We komen een van de verkopers tegen die zo vriendelijk is om zijn winkel voor ons te openen: een harrypotterachtige doorgang opent zich, met een kleine ladder voor de boekenplanken die binnen tot aan het hoge plafond reiken. Midden in de passage slaan we linksaf en bevinden ons opeens in een oase. Het is het binnenplein van de Faculteit der Geesteswetenschappen. “Luister hoe stil het hier is”, zegt Tom. “Dat komt omdat Amsterdam grotendeels autovrij is geworden, maar ook doordat de gebouwen hier net iets hoger zijn. Die totale rust maakt dit een unieke plek midden in de stad.” Eenmaal door de poort wijst Tom ons op de stadswal, waar we een uitdrukking aan te danken hebben die zowel bij Vlamingen als Nederlanders bekend is. “Iedereen moest iets doen om de stadswal te realiseren. Dat betekende geld doneren, zand aanleveren, of een steentje bijdragen. Een steen voor de stadswal. Daar komt de uitdrukking ‘een steentje bijdragen’ vandaan.”

Op naar de lommerd

Via de Kloveniersburgwal begeven we ons naar de Oudezijds Voorburgwal, naar het voormalige stad - huis van Amsterdam. Maar eerst wijst Tom ons op de Lommertbrug en vraagt of we weten waar die zijn naam aan dankt. “Tip: denk aan een Lombardkrediet! In het Nederlands is een lommerd een pandjesbaas. Hier kunnen inwoners van Amsterdam sinds 1400 hun kostbaarheden verpanden als ze in geldnood zijn. Ik vind dit een van de leukste weetjes: vroeger konden mensen niet lezen en schrijven, dus de gevelstenen lieten zien waar iets zat. Dus dan ging je hier de steeg in en dan zie je een prachtige gevelbewerking. Kijk, daar komen de dukaten uit de hoorn des overvloeds. En de trap is helemaal uitgesleten, zoveel mensen kwamen hier over de drempel.” Boven de ‘stoep der schande’ is te lezen: ‘Tot behulp voor den noodt-druftigen is hier gestelt De Banck van leeninge voor een kleyn gelt.’

Vroeger stadhuis, nu chic hotel

We steken de brug over, en bewonderen het oude Gemeentehuis van Amsterdam, waar inmiddels Hotel The Grand is gevestigd. Tom leidt ons de binnenplaats over: “Dit is een van de meest prestigieuze logeeradressen van Amsterdam, waar behalve veel rocksterren en hedendaagse beroemdheden, ook historische figuren als de graaf van Leicester, prins Maurits en de Franse koningin-moeder Maria de Medici hebben gelogeerd. De gebouwen aan de Oudezijds Voorburgwal hebben een lange geschiedenis. Het was eerst de plek van twee middeleeuwse kloosters, vervolgens de zetel van de Admiraliteit, het Amsterdamse stadhuis en, na een ingrijpende verbouwing, sinds 1992 een luxehotel.” 

The Grand is een mooie plaats om Toms ommetje af te sluiten. Hij kent de mensen van het hotel en ook hier gaan de favoriete weetjes over en weer. Manager Kees neemt ons mee naar de Burgemeesterkamer en de Raadzaal. The Grand is een totaalkunstwerk. Zowel aan de gevel als aan het interieur hebben beroemde kunstenaars hun bijdrage geleverd waaronder Hildo Krop, Chris Lebeau, Willem Penaat, Joseph Mendes da Costa, John Raedecker en Thorn Prikker. Tom: “In de coronaperiode stelde het hotel een suite beschikbaar voor haar ‘artists in residence’ programma, wat weer een nieuwe serie hedendaagse kunstwerken oplevert.” Bij The Grand stappen we in de taxi terug naar het Delen kantoor in Amsterdam Zuid, waar we opgewacht worden door een beeld van Hildo Krop, een kunstenaar die naast beelden voor The Grand ook vele Amsterdamse bruggen heeft verfraaid. Dankzij het Ommetje met Tom kijken we voortaan een stuk scherper én vaker omhoog.

Waarom Ommetje met Tom?

“Amsterdam is aan het veranderen en dat motiveert mij om mijn kennis over te dragen aan de volgende generatie. Samen met Fanclub Centrum van Amsterdam maken we ook een podcast en daarvan zijn filmpjes te zien op YouTube. Ik geniet ervan dat mensen het leuk vinden. Vaak zeggen ze: ‘dat vergeet ik nooit meer’ als ze iets geleerd hebben over hun eigen stad.

Zin in nog een artikel? Ga naar het overzicht van Inspired volume 2