Uw huwelijksovereenkomst: ook belangrijk voor uw bankrekeningen!

Het huwelijksvermogensrecht bepaalt wie eigenaar is van de tegoeden

Wanneer u gehuwd bent, wordt het eigendomsrecht van financiële tegoeden bepaald door de regels van het huwelijksvermogensrecht, en niet door de naam die vermeld wordt in de titulatuur van de rekening of in de openingsdocumenten. Opent u tijdens uw huwelijk een nieuwe rekening bij de bank? Dan moet u uw huwelijksovereenkomst raadplegen om te weten of de tegoeden die op deze rekening gedeponeerd worden eigen tegoeden zijn, dan wel of deze eveneens toebehoren aan uw partner.

Wettelijk stelsel

Het wettelijk stelsel is een stelsel van scheiding van goederen met een gemeenschap beperkt tot de aanwinsten. U kunt uitdrukkelijk voor dit stelsel kiezen in uw huwelijksovereenkomst, maar de wet verklaart dit stelsel ook automatisch van toepassing wanneer u geen huwelijksovereenkomst heeft gesloten vóór uw huwelijk. Het bestaat uit drie vermogens: de respectievelijke eigen vermogens¹ van beide echtgenoten en het gemeenschappelijk vermogen². De wet bevat een vermoeden van gemeenschap waardoor alle goederen waarvan het bewijs van eigen karakter niet wordt geleverd of niet wordt aanvaard, geacht worden gemeenschappelijk te zijn. Dit vermoeden heeft als gevolg dat wanneer u tijdens uw huwelijk bij uw bank een geld- of effectenrekening opent op uw persoonlijke naam, deze rekening in beginsel onder het wettelijk vermoeden van gemeenschap valt. Wanneer de huwelijksgemeenschap later wordt ontbonden (bijv. door een echtscheiding of bij overlijden van één van u beiden) zullen deze financiële tegoeden samen met de rest van de huwelijksgemeenschap verdeeld worden. Ook als uw echtgenoot, die niet-rekeninghouder is, vóór u overlijdt, zal de helft³ van deze tegoeden deel uitmaken van zijn of haar nalatenschap, zelfs wanneer zijn of haar naam nergens wordt vermeld in de bankdocumenten.

Wil de langstlevende echtgenoot aan dit vermoeden (en aan de heffing van de erfbelasting/het successierecht) ontsnappen, dan zal hij moeten bewijzen dat de tegoeden op zijn persoonlijke rekening deel uitmaken van zijn eigen vermogen. Hij moet dan bijvoorbeeld kunnen aantonen dat hij deze tegoeden reeds bezat op het ogenblik van het huwelijk, of dat hij ze tijdens het huwelijk verkreeg dankzij een schenking of een erfenis. Het is in deze context dan ook belangrijk om tegoeden die het gevolg zijn van een schenking of een erfenis af te zonderen van uw overig vermogen om dit tegenbewijs te kunnen leveren. Voorzichtigheid is ook geboden m.b.t. de opbrengsten van deze eigen tegoeden. De vruchten (inkomsten en interesten) van uw eventuele eigen vermogen zijn in principe ook gemeenschappelijk. Een jarenlange vermenging van dit eigen kapitaal met de inkomsten – die door de wet gemeenschappelijk worden geacht – zou ertoe kunnen leiden dat ook het kapitaal vermoed wordt gemeenschappelijk te zijn. Dergelijke vermenging van tegoeden is dan ook nefast als u later alsnog het bewijs van dit eigen karakter van deze tegoeden zou willen leveren. Wilt u dergelijke problematiek vermijden? Dan kan het nuttig zijn om in uw huwelijksovereenkomst uitdrukkelijk te bepalen dat ook de inkomsten van de eigen goederen (bijv. huuropbrengsten en interesten en dividenden van eigen goederen) eigen moeten blijven van de betrokken echtgenoot.

Ook bij een schenking aan een persoon die gehuwd is onder een gemeenschapsstelsel wordt het vaak nuttig geacht om het eigen karakter van de geschonken tegoeden maximaal te vrijwaren. Hiervoor kunt u bijkomend in de schenkingsakte uitdrukkelijk bepalen dat de geschonken tegoeden deel uitmaken van het eigen vermogen van de begiftigde, en dat die de ontvangen goederen niet mag inbrengen in enige onverdeeldheid of huwelijksgemeenschap of in enige andere gemeenschap. Tegelijkertijd kunt u als schenker bepalen dat ook de inkomsten van de geschonken tegoeden eigen moeten blijven. Bovendien is het ook van belang dat de geschonken gelden of effecten op een aparte rekening worden bewaard. Dit vergemakkelijkt de opvolging en de uitwerking van de voorwaarden en modaliteiten die in de schenkingsakte worden overeengekomen (bijv. het conventioneel beding van terugkeer waarbij de geschonken tegoeden naar de schenker moeten terugkeren wanneer de begiftigde overlijdt vóór de schenker).

Scheiding van goederen

In een stelsel van scheiding van goederen is er geen gemeenschappelijk vermogen en geldt geen vermoeden van gemeenschap. De goederen die op naam van beide echtgenoten samen staan, worden, behoudens andersluidende bepalingen, geacht aan ieder van hen voor de helft in onverdeeldheid toe te behoren. Hetzelfde geldt voor de goederen waarvan de echtgenoten het uitsluitend eigendomsrecht niet kunnen bewijzen (bijv. liggende gelden in de gezinswoning).

Wanneer één van u beiden tijdens het huwelijk een bankrekening of een spaarboekje opent op zijn persoonlijke naam, dan wordt hij vermoed alleen eigenaar te zijn van de op deze rekening gedeponeerde tegoeden. Bij zijn overlijden maken die integraal deel uit van zijn nalatenschap. Tegoeden gedeponeerd op de uitsluitende naam van de langstlevende echtgenoot vallen dan buiten schot.

Alleenbestuur

Een heel ander verhaal betreft de vraag wie de tegoeden op een rekening mag beheren. Hier is de situatie duidelijk en speelt het huwelijksovereenkomst geen rol. Wie alleen een bankrekening opent, beheert deze rekening alleen, en dit ongeacht het gekozen huwelijksstelsel. Zo kan iedere echtgenoot, zonder de instemming van de andere, op zijn naam een bankrekening⁴ openen⁵ en hierop alle bankverrichtingen⁶ alleen uitvoeren. Ten opzichte van de financiële instelling wordt alleen de echtgenoot die de bankrekening heeft geopend, geacht het bestuur⁷ of de toegang te hebben. De echtgenoot-niet-rekeninghouder kan zich tegen de gestelde verrichtingen niet verzetten, en kan evenmin bij de bank inlichtingen inwinnen over de aard van de verrichtingen of inzage krijgen van de stand van de rekening.

U kunt van deze regel ook afwijken. Zo kan de echtgenoot-rekeninghouder een volmacht toekennen aan de andere echtgenoot. Maar u kunt ook samen een gezamenlijke bankrekening openen. Dan moet u deze rekening samen beheren en telkens samen optreden voor iedere beslissing over deze tegoeden (tenzij u aan elkaar een volmacht geeft).

Verplichtingen van de financiële instellingen bij overlijden

Zodra een bank op de hoogte wordt gebracht van het overlijden van een klant is zij wettelijk⁸ verplicht om – ongeacht het huwelijksstelsel van de betrokken echtgenoten – alle rekeningen, kluizen en bankkaarten van de overledene – en zijn echtgenoot⁹! – te blokkeren. Daarnaast moet zij de fiscale administratie een lijst bezorgen van alle rekeningen op naam van de overledene en van zijn echtgenoot, telkens met de rekeningnummers en de saldi op datum van het overlijden van de rekeninghouder. De bank spreekt zich hierbij niet uit over het huwelijksvermogensrechtelijk statuut van deze tegoeden. Zij beschikt in de praktijk immers vaak niet over een kopie van het huwelijksovereenkomst (en bovendien kan dit huwelijksovereenkomst in extremis nog gewijzigd zijn zonder dat uw bankier hiervan op de hoogte is). Dit statuut is daarentegen wel belangrijk bij het opstellen van de aangifte van nalatenschap. Afhankelijk van de situatie moeten de tegoeden volledig, deels of helemaal niet worden aangegeven in de nalatenschap van de eerstoverleden echtgenoot. Een rekening die geopend werd op naam van de overlevende echtgenoot alleen kan huwelijksvermogensrechtelijk toch deel uitmaken van het gemeenschappelijk vermogen (op basis van het vermoeden van gemeenschap), waardoor deze toch moet worden opgenomen in de aangifte van nalatenschap van de eerstoverleden echtgenoot.

Wanneer u gehuwd bent onder het stelsel van de zuivere scheiding van goederen, kunnen de tegoeden op naam van de langstlevende echtgenoot alleen snel worden vrijgegeven. Sowieso kan de langstlevende echtgenoot in afwachting van de akte van bekendheid of de erfrechtverklaring, maximaal de helft van de gemeenschappelijke of onverdeelde zicht- of spaarrekening afhalen (met een maximum van 5.000 euro). Het afgehaalde bedrag wordt later bij de vereffening van het gemeenschappelijk vermogen, van de onverdeeldheid of van de nalatenschap in rekening gebracht.